रोज रोज अमेरिका !

     आमचं ऑफिस हा जर आरंभबिंदू म्हणून पकडला, तर समोर पाचएकशे पावलांवरती हार्ड रॉक कॅफे आणि साधारणतः अर्धा किलोमीटर अंतरावर ब्ल्यू फ्रॉग एवढ्या परिघात माझी अमेरिका वसते. अमेरिका म्हणजे खरोखरची अमेरिका. जागतिकीकरणाची सारी सिम्बॉल्स या साधारणतः एक वर्ग चौरस किलोमीटरच्या परिसरात एकवटलेली आहेत. तंग निळ्या काचांची वन इंडिया बुल्स सेंटरची चकचकीत इमारत. सभ्यतेचे सारे संकेत ओलांडून ती आपल्या अंगाला घसटू पाहतेय की काय, अशी शंका यावी, अशा पद्धतीनं हाफीज कॉन्ट्रॅक्टरनं तिचं डिझाईन केलंय. दुरून पाहिलं, तर कुणावर तरी ओणवी होऊ पाहतेय, असं वाटतं. पण, येरागबाळ्यांना हाताच्या अंतरावर ठेवणारी आणि कोट-टायवाल्यांना तेच हात फैलावून मिठीत घ्यायला आसुसून पुढे धावणारी, असा एक प्रकारचा हिशेबी सहजभाव बाळगणारी ही आलिशान इमारत आहे. नवश्रीमंत नीलवर्णा. सौष्ठवांकित रुपगर्विता. अंगाभोवती चिरेबंद कुंपण लपेटून कोप-यातल्या झोपडपट्टीशी, शेजारच्या शाळेशी नि समोरच्या रस्त्याशी नि एकंदरच या परिसरातल्या सर्वच नैमित्तिक व्यवहारांशी नातं तोडत फटकून वागणा-या या अठरा मजली इमारतीमध्ये एतद्देशीय अमेरिकनाईज्ड कार्पोरेट जगताची वस्ती आहे.

  पोर्चमधून लॉबीत प्रवेशतानाच एक दमदार अक्कडबाज मिश्यांचा नि सहा-सव्वासहा फूट उंचीचा धिप्पाड सरदारजी तुम्हाला खाडकन कडक सॅल्यूट मारतो. तो स्वीकारून तुम्ही आतमध्ये येता, तेव्हा समोरचं दृष्य पाहून आपोआप डोळे विस्फारले जातात. त्या इमारतीच्या लॉबीत आणि अमेरिकेत तुमचा प्रवेश एकदमच होतो. जवळपास तीन मजली उंचीचं अट्रियम पायांना झटदिशी मागे खेचत जोराचा झोका घेऊन आता आपल्या अंगावरच उडी मारतंय की काय, असा भास होतो. त्याची चकाचौंध अवाढव्यता गोळ्याच्या रुपानं पोटात जमा होऊ पाहते. उजव्या बाजूच्या कोप-यात पाण्यानं काठोकाठ भरलेल्या टँकमधले हिरवेगार बांबू एकमेकांशी स्पर्धा करण्याच्या नादात सरसरून अट्रियमच्या छताला टेकू पाहतायत. डावीकडं मोठ्ठा फिशटँक ठेवलाय. पण, आपल्या समुद्रातले मासे त्यात नाहीत. अटलांटिक वा पॅसिफिकमधले असावेत. पाणी मात्र इथलंच आहे. त्या पाण्याशी वैरभाव न बाळगता, पण सलगीही न करता मासे अलिप्तपणे फिशटँकमध्ये सुळक्या घेताना दिसतात. आपलं पडलोय, म्हणून पोहायचं, एवढाच निर्मम भाव त्यांच्या संथ लयीत हलणा-या कल्ल्यांतून व्यक्त होतो. अरबी समुद्रातले बोंबील बाल्टिक समुद्रात नेऊन टाकले तर तिथं ते पूर्वीच्या मस्तीत झुळझुळतील का ?

 त्या दगडी गुलाबी ग्रॅनाईटी पार्श्वभूमीवर एक रिसेप्शन काऊंटर आहे. त्या काऊंटरवरच्या चार मुलींचे ड्रेसही लॉबीच्या गुलाबी रंगाशी मॅच होणारे. गर्दगुलाबी टॉप आणि त्याच रंगाशी मिळत्याजुळत्या साड्या. प्रत्येकीचा चेहरा इतका कोरीव, इतका कोरीव की, त्या हसतात, तेव्हा मनाला शंका चाटून जाते की, यांना समोरच्याशी संवाद साधण्यासाठी ओठांची हालचाल ठराविक सेंटीमीटरमध्येच अशा प्रकारे करण्याचं प्रशिक्षण दिलं असावं की, ज्याची अंतिम फलनिष्पत्ती ‘हसणं’ या कृतीच्या जवळपास जावी. शिवाय, या मुलीही सुबक नि प्रमाणबद्ध हसलं नाही तर, आपली नोकरीतून गच्छंतीच होईल, या भितीनं त्यांच्या जिवण्यांची ठरवून दिलेल्या हसण्याच्या प्रमाणाशी ईमान राखून हालचाल करण्याच्या नेहमीच प्रयत्नात असतात. हसणं ही त्यांच्यासाठी एक सवयीची प्रतिक्षिप्त क्रिया. उत्स्फूर्त नाहीच. दिवसाला किमान दीड-दोन हजार माणसं त्या लॉबीतून येत-जात असतील. त्यांचं स्वागत करताना या मुलींना किमान दोन हजार वेळा तरी नक्की हसावं लागत असेल. शिवाय, या माणसांपैकी कुणी एखादा प्रश्न विचारला, तर उत्तर संपेपर्यंत आपलं हसू चेहराभर ताणून धरण्याची त्यांची चिकाटी दाद देण्यासारखी असते. हसण्याच्या बाबतीत अक्रीय राहण्याचं सुख कधीमधी त्या अनुभवत असतील का, असा प्रश्न मला पडतो. किमान, त्यामुळं तरी एखाद्या क्षणी त्यांच्या ओठांवर खरंखुरं स्मित उमलून येईल, अशी आशा वाटते. ह्या सुंदर पोरी, तो पोर्चमधला सव्वासहा फुटी धिप्पाड सरदारजी, ‘मॅट्रिक्स’मधल्या मि. स्मिथप्रमाणं काळे सूट पेहरून लॉबीत उभी राहिलेली हॉस्पिटॅलिटी सेक्शनमधली ती तरुण पोरं, अदबीनं प्रत्येकाला ‘ विच फ्लोअर सर’ असं विचारणारे बसक्या गोल टोपीचे सातवी पास लिफ्टमन. प्रत्येकालाच काटेकोर एटिकेट्स आणि मॅनरबाजी रक्तात मुरवून घेणं अगत्याचं. कसूर झाली, तर थेट नोकरीशीच गाठ. यांच्यातला प्रत्येक जण माझ्या अमेरिकेच्या पायातला एक एक चिरा आहे.

 लिफ्टमध्ये घुसल्यानंतर समोरचा टीव्ही एनडीटीव्ही प्रॉफिट, नाही तर सीएनबीसी दाखवत असतो. शेअर बाजाराचे आकडे कधी खाली जातायत, तर कधी वरती चढतायत. समोर टीव्ही दिसत असूनही त्यात बडबडणा-या अँकरवर अजिबात विश्वास न दाखवता लिफ्टमधली माणसं आपापल्या ब्लॅकबेरीजवर वारंवार शेअर बाजाराचा ईसीजी चेक करतायत. डोकं वर काढून कुलीगशी गप्पा मारतानाही त्यांच्या विषयाचा आरंभ, मध्य आणि अंत्यबिंदू तोच असतो. शेअर बाजार. डील्स. प्रपोजल्स. प्रेझेंटेशन्स. त्यांचं सारं कसं आखीव नि नियमबद्ध. गप्पांचा विषय कधीतरीच भरकटतो नियमाला अपवाद असल्यासारखा. पण, एरवी प्रत्येक जण कालपेक्षा आज मोठ्ठं स्वप्न डोळ्यांत घेऊन वावरतो. माझी एक अमेरिका मला त्या डोळ्यांत भेटते.

  हार्ड रॉक आणि ब्ल्यू फ्रॉग तर टोटल अमेरिकन. स्कर्टिल्या सुंदर पोरी नि मुस्तैद हंक पोरं. वातावरण एकदम इलेक्ट्रिफाईंग असतं. वाट सापडत नसलेली एक अफाट ऊर्जा इथं संध्याकाळनंतर कायम कोंडलेली असते. गिटारींचा कल्लोळ उठला की, ही ऊर्जा सैरभैरपणे बेधुंद थिरकते. या बाबतीत हार्ड रॉक जरा जास्त अमेरिकन आहे. कारण, ते मुळातच अमेरिकन आहे. तिथल्या म्युझिकचा सारा भर अमेरिकन रॉकवर. भारतीय प्रयोगशीलतेला तिथं फारसा वाव नाहीच. पण, ते तसं नाही, म्हणूनच आम्ही हार्ड रॉकला जातो ना. प्युअर अमेरिकन असल्याचा फील येतो. पण, फुकट ड्रिंक्सचे लाड तिथं ब-याचदा नसतातच. ब्ल्यू फ्रॉगचं तसं नाही. म्हणजे वीकेन्ड सोडून बाकीच्या दिवशी तुम्ही एक ड्रिंक घ्या. दुसरं फ्री. टकिलाचे दोन शॉट्स नि कडवट मार्टिनी. थोडं पोटात खळबळल्यासारखं होतं. पण, तिस-या सेकंदाला झूप्पदिशी अमेरिकाच. आतापर्यंत आजूबाजूला तुकड्या-तुकड्यांत दिसणारी अमेरिका थेट मेंदूत शिरते. मानसिकदृष्ट्या समग्र अमेरिकामय झाल्याची नशा दाटून येते. माझ्या अवतीभोवतीची पोरं-पोरीदेखील अशीच गरगरत्या गोंधळात बेफाम घुमत असतात. आम्ही जितके नागर नि अर्वाचीन, तितकेच एकलकोंडे नि पराधीन. आतमध्ये कोंडलेल्या ऊर्जेचा आविष्कार त्या कल्लोळी गाण्यांच्या सुरावटींवर प्रत्येक जण अनुभवतो. एक विलक्षण आक्रमक हतबलता त्यावेळी मनाची पकड घेताना जाणवते. तेव्हादेखील आमच्या अडखळत्या पावलांची त्या नव्या जगाचा ताल पकडण्याची धडपड सुरू असते. माझी एक अमेरिका इथं वसते. मघापासनं नुसतंच कानात किंचाळणारं ते ‘अद्वैत’वालं भन्नाट टोळकं आता पोट फाडून आतमध्ये शिरलेलं असतं नि आतड्यांची प्रत्यंचा ताणून गाण्यातला शब्द न् शब्द वर मेंदूच्या दिशेनं ढकलतंय, असं वाटू लागायला आस्ते आस्ते सुरुवात होते.....

                   I can see the light now

Shining through the shadows

Dreams unraveled stories untold

And visions yet unknown

And I wanna walk this way

To a place I have known

And I wanna walk this way

Just walk on….

Get up and make the change right now

Get up and free yourself right now

You won’t tell me what went wrong

Your world was shaken

We have been waiting for too long

To find a way back home……….